De cultuurverschillen tussen Europeanen en Birmezen zijn zo groot dat je er een heel boek aan zou kunnen wijden. Hieronder zijn er een paar punten uitgepikt, die van direct en dagelijks belang zijn bij je omgang met de bewoners.
Respect Respect (vooral voor ouderen en wijze mensen) speelt een belangrijke rol in de Birmese maatschappij. Aan tafel hoort een jongere niet een zitplaats te kiezen die boven een monnik of oudere persoon uitkomt. Birmezen zullen licht buigen als ze voor een gerespecteerde persoon langs lopen. Het criterium voor sociale status is eerder leeftijd dan rijkdom of een goede baan. Respect aan ouders, grootouders en leraren wordt ook betuigd door de kadawt, een groet waarbij de persoon voorover buigt en met ellebogen en voorhoofd de grond raakt. Het respect voor anderen valt ook terug te zien in de manier waarop mensen elkaar aanspreken. Het is gebruikelijk en belangrijk, haast verplicht, dat voor een naam een beleefde aanspreekvorm komt te staan. U staat voor de naam van een oudere man, bijvoorbeeld U Gyi Tin. Daw voor een oudere vrouw. Jongere mannen spreekt men met Ko aan, jonge vrouwen met Ma. Ouderen die jongeren aanspreken of gezinsleden onderling laten de aanspreekvormen ook wel weg. De aanspreektitel geeft niet alleen waardering en respect aan, maar ook de status.
Namen Er bestaat in Birma niet zoiets als een voor- of een achternaam. Ook nemen Birmezen niet de naam van de ouders aan, al worden er wel eens delen van de naam overgenomen van ouders en grootouders. Vrouwen houden na het huwelijk hun eigen naam. Het is ongebruikelijk om een naam zomaar af te korten. Dat kan alleen als de betekenis zich daar voor leent.
Omgangsvormen Meningsverschillen tussen mensen worden zelden openlijk geuit. Je geduld verliezen, boos worden of een woordenwisseling in het openbaar betekent namelijk 'gezichtsverlies'. Confrontaties worden het liefst uit de weg gegaan, om anderen niet in verlegenheid te brengen. Kritiek wordt direct als een persoonlijke belediging ervaren. Ook het uiten van positieve emoties als genegenheid, gebeuren subtieler dan wij gewend zijn. Het in het openbaar tonen van affectie (zoals zoenen) tussen verschillende geslachten wordt niet op prijs gesteld. Daarentegen lopen jongens met jongens en meisjes met meisjes vaak hand in hand, zonder enige bijbetekenis. Bij officiële of religieuze bijeenkomsten zitten vrouwen en mannen vaak apart. Een (glim)lach kan vele betekenissen hebben: 'ja', 'nee', 'misschien'. Mensen lachen uit verlegenheid, onderdanigheid, boosheid, maar natuurlijk ook gewoon uit blijdschap of vriendelijkheid. Een glimlach wordt ook gebruikt waar wij 'sorry' of 'dank je' zouden zeggen.
Gebruik van je handen De rechterhand dient in Birma om te eten, de linkerhand om het achterwerk te wassen na toiletbezoek. Mocht je aan de maaltijd zitten met Birmezen en je voedsel met de hand eten, doe dat dan zoveel mogelijk met de rechterhand. Dingen aangeven en aanpakken doe je ook met rechts, en als je daarbij je rechteronderarm ondersteunt met je linkerhand, doe je het helemaal netjes en eerbiedig. Met de linkerhand raak je in principe ook niemand aan. Iemands hoofd aanraken is hoogst onbetamelijk, zelfs kinderen even een vriendelijk aaitje over de bol geven.
Beleefdheidsregels in heiligdommen Bezoeken aan alle heiligdommen, zelfs in ruïneuze staat, dient blootshoofds te gebeuren en op blote voeten. Hou er rekening mee dat de ondergrond van tempels door de brandende zon soms onverdraaglijk heet is aan de blote voeten en je van schaduw naar schaduw moet rennen om je voeten niet te verbranden. Het beste is het om tempelcomplexen ‘s ochtends of in de late namiddag te bezoeken als het niet meer zo heet is. Als je om een pagode heen loopt, doe dat dan met de wijzers van de klok mee. Draag je je schoenen in de hand, dan houd je ze het best in de buitenste, de linkerhand, want schoenen gelden, net als voeten, als onrein en mogen daarom niet naar de heilige plaats wijzen. Ga je met je voeten in de richting van een boeddhabeeld zitten, dan maak je je schuldig aan een grove belediging. Foto's van een toerist voor een boeddhabeeld worden niet op prijs gesteld.
Omgang met monniken Een monnik mag niet worden aangeraakt, vooral niet door vrouwen. Wil je als vrouw iets overhandigen aan een monnik, doe dat dan via een man of door het neer te leggen. Ga als vrouw in het openbaar vervoer ook niet pal naast een monnik zitten, maar zorg dat er een man tussen zit. Het geldt als bijzonder onhoffelijk om monniken in de weg te lopen of voor zittende monniken te blijven staan. Niemand mag, uit respect, boven een monnik uitsteken en daarom moet je ook gaan zitten of minstens doen alsof je je klein maakt. Monniken mogen trouwens geen geld aannemen, wel voedsel of iets te drinken. Vanzelfsprekend zijn niet alle monniken recht in de leer. Heb je gebruik gemaakt van de gastvrijheid van monniken, dan wordt een kleine gift in de 'donation box' zeer gewaardeerd.
Kledingvoorschriften Birmese mannen en vrouwen dragen geen broeken en rokken maar een sarong die een longyi genoemd wordt. Mannen en vrouwen doen die longyi op verschillende manieren om. Mannen maken aan de voorkant een knoop, waarin ze ook geld en waardevolle spullen bewaren. Vrouwen slaan de longyi aan de voorkant naar binnen. Broeken zijn een zeldzaamheid, ook voor mannen. De meeste vrouwen dragen een blouse tot aan de taille, met een diagonale flap aan de voorkant. Jonge vrouwen dragen ook wel een westerse blouse. In Yangon dragen ze ook wel westerse rokken en jurken, maar nooit minirokken zoals in Bangkok. Zelfs die iets kortere longyi van moderne meiden wordt door veel ouderen gezien als onfatsoenlijk. Hoe minder huid je ziet, hoe beter, vinden ze. Wanneer vrouwen naar de tempel gaan, dragen ze een blouse met lange mouwen van wat dikkere stof. De schoenen (of meestal slippers) gaan dan uit, een regel waaraan ook toeristen zich behoren te houden. Vooral als je naar een stad als Bagan gaat, met al zijn pagodes, is het handig om slippers aan te doen, omdat je anders constant de schoenen aan en uit moet trekken. Ook als je een huis binnengaat, hoor je de schoenen uit te doen. Probeer dan niet over tapijten, vloerkleden en matjes te lopen, want die zijn bedoeld om op te zitten.
Toeristen hoeven zich heus niet van top tot teen te bedekken, maar een minirokje, een korte broek en blote schouders vinden Birmezen niet zo netjes. Korte broeken voor volwassen mannen vinden de Birmezen eigenlijk belachelijk, gedragen door vrouwen schandelijk. Een T-shirt zonder mouwen kan voor vrouwen mits het de armen en nek goed omsluit. Kijk naar de Birmese vrouwen, dan zie je vanzelf wat wel en niet geaccepteerd is. Een T-shirt zonder mouwen voor mannen wordt als respectloos gezien. Een ontbloot bovenlijf kan echt helemaal niet. Birmezen kleden zich graag formeel voor bepaalde gebeurtenissen. Mocht je worden uitgenodigd voor bijvoorbeeld een huwelijk, vraag dan naar eventuele kledingvoorschriften. Een eventueel geschenk mag in geen geval zwart zijn; deze kleur brengt ongeluk.
Thanaka Birmese meisjes en vrouwen smeren thanaka op hun gezicht. Een lichtgele verfstof die gemaakt wordt van de bast van de Thanaka-boom. De bast wordt over een steen gemalen en daarna vermengd met wat water totdat er een lichte pasta ontstaat. De pasta wordt op de wang gesmeerd, soms met geometrische figuren erin. Thanaka werkt verkoelend, bestrijdt een vette huid en beschermt de huid tegen de zon. Vrouwen die op het veld werken smeren daarom dikke lagen op hun gezicht en armen. Sommige vrouwen geloven dat thanaka de huid lichter maakt en doen ook ’s nachts een dikke laag op hun gezicht.
Betelnoten Een geliefde bezigheid van Birmese mannen is het kauwen van kun-yar, stukjes betelnoot, kruiden en tabak verpakt in een betelblad. De smaak is bitter en zodra je erop kauwt, kleurt het goedje rood. Kun-yar brengt je in een ontspannen roes. Als de mannen zijn uitgekauwd spugen ze het goedje uit, meestal op straat. De stoepen in de grote steden zien dan ook rood. De junta vindt dat minder smakelijk en heeft boetes gezet op het spugen. Van dit verbod trekt niemand zich iets aan.
Afspraken Wij komen uit een uiterst jachtige cultuur waar tijd geld is en afspraken punctueel dienen te worden nagekomen, omdat anders het schema van de rest van de dag in duigen valt. Birmezen hebben daar niet zo'n last van. Niet dat ze persé te laat komen, het kan ook zijn dat ze toch niets te doen hadden en een uur te vroeg komen. Birmezen leven meer in het 'hier en nu', maken zich minder druk over de toekomst en hebben veel meer geduld.
Astrologie Astrologie heeft een centrale plaats in het leven van de Birmezen. Behalve de toekomst voorspellen, kunnen astrologen adviseren wat en waar de gelovige het beste kan offeren, en wat de meest geschikte dag is voor bijvoorbeeld zakentransactie. Birmezen zijn gefascineerd door het astrologische geluksgetal acht of een veelvoud hiervan. Volgens het Birmese idee van de kosmologie is het universum opgedeeld in acht windstreken en planeten. Rond de meeste pagodes bevinden zich daarom nog acht paviljoenen. Verder heeft een week acht dagen, waarbij de woensdag in tweeën wordt gedeeld. De dag waarop iemand geboren is, speelt voor de Birmees een belangrijke rol. Elke dag hangt samen met een windrichting, planeet en beest. Deze hebben invloed op iemands levensloop en karakter.
Algemeen Besef voortdurend dat je als gast in een land verblijft waar men nu eenmaal andere omgangsvormen kent. Dat is niet afwijkend, jij gedraagt je afwijkend. Ga je voortdurend uit van je eigen normen en waarden dan zal uiteindelijk alles wat daarvan afwijkt je gaan irriteren. En dat geeft veel onnodige stress. Accepteer dat mensen in bepaalde opzichten andere eisen stellen dan jij gewend bent. Ze gaan bijvoorbeeld anders om met afspraken of hebben een ander tijdsbesef. Dit maakt hen niet minder, wel anders. Met een goede voorbereiding kun je je alvast instellen op deze culturele verschillen. Ter plekke is het de kunst om positief te blijven, je flexibel op te stellen en die andere levenswijze te respecteren zonder daarbij je eigen grenzen te overschrijden. Neem de tijd, probeer open en tolerant te zijn en probeer een praatje met mensen te maken. En spreek je de taal niet, dan zijn er andere manieren om contact te maken. Een eenvoudige begroeting of een simpele lach kost niets en opent overal deuren en harten.