Cultuur Marokko
De cultuurverschillen tussen Europeanen en Marokkanen zijn zo groot dat je er een heel boek aan zou kunnen wijden. Hieronder volgen een paar van de belangrijkste zaken.
Marokkanen zijn in de regel tamelijk ingetogen, gereserveerde mensen met een groot gevoel voor privacy. Hun stugheid in de omgang kan echter verdwijnen als sneeuw voor de zon en dan ontstaan er uitingen van gastvrijheid die hun weerga niet kennen en voor Europeanen eerder ongemakkelijk dan prettig zijn. Verderop gaan we hier dieper op in onder het hoofdstukje 'Eten en drinken'. Een belangrijk onderscheid in de islam is tussen dat wat 'hallal' is, namelijk in overeenstemming met de koran en dat wat 'haram' is, datgene dat tegen de letter of de geest van de koran indruist. In eerste instantie worden de begrippen gebruikt bij eten en drinken. Alcohol en varkensvlees zijn haram en mogen dus niet genuttigd worden door moslims. Maar het begrip wordt ook wel in wijdere betekenis gebruikt. De Marokkaanse benadering wordt meer dan bij ons bepaald door de mate van respect die hij koestert. Ouderdom levert respect op, een functie bekleden, bijvoorbeeld als leraar, ook evenals moslim zijn en een vroom leven leiden. Ook al ben je toerist, als je je verder gedraagt, dan is er een basis voor respect en zul je ook overeenkomstig worden behandeld. Vertoon je uitgesproken 'haram' gedrag, dan is de kans dat je slecht behandeld wordt, of afgezet of zelfs bestolen, aanzienlijk groter. Dit geldt bijvoorbeeld voor een schaars geklede vrouw, een dronkelap of een openlijk homoseksueel. Het is in Marokko niet toegestaan voor christenen om moskeeën te bezoeken. Een uitzondering is o.a. de Hassan II moskee in Casablanca, maar alleen tijdens de rondleidingen die overdag plaatsvinden en onder omstandigheden kleine lokale moskeeën waartoe je wordt uitgenodigd. Medersa's of koranscholen zijn vaak wel toegankelijk. 'Als je om twee uur afspreekt, dan ga je om drie uur en wacht je tot vier uur en daarna nog een uurtje en om vijf uur ga je weer naar huis,' zo luidt een gezegde over afspraken. We komen uit een uiterst jachtige cultuur waar tijd geld is en afspraken punctueel dienen te worden nagekomen, omdat anders het schema van de rest van de dag in duigen valt. Marokkanen hebben daar niet zo'n last van en bij sociale afspraken kun je gerust een half uurtje te laat komen. Spreek je echter met een taxichauffeur af dat je naar het vliegveld moet, dan weet hij echt wel dat je op tijd moet zijn. Een verbazingwekkend verschijnsel is de 'Arabische telefoon'. Marokkanen hebben een veel uitgebreider contactennetwerk dan de gemiddelde Europeaan en ze hebben een heel effectief en snel systeem om voortdurend op de hoogte te blijven van het reilen en zeilen van honderden mensen. Tijdens een gesprek kunnen wel tientallen mensen kort de revue passeren. In de toeristische steden gebruiken de gidsen en handelaren dezelfde manier van doen bij het doorgeven van informatie over nieuwe toeristen. Binnen een paar uur weten tientallen mensen waar je vandaan komt, in welk hotel je slaapt en wat je elders gekocht hebt en ze willen maar al te graag laten blijken dat ze dat weten. Bovendien hebben ze allemaal familie of kennissen wonen in de buurt waar je vandaan komt. Dit is een Marokkaanse manier om aan te tonen dat er een band is. Soms werkt dat op het eerste gezicht wat verwarrend, maar het is hen er vooral om te doen te weten waar je in geïnteresseerd bent en welk prijsniveau ze kunnen hanteren. Vertel je iemand dat je voor het eerst in Marokko bent en in een vijfsterren hotel slaapt, dan verdubbelen de prijzen onmiddellijk ten opzichte van iemand die zegt wel vaker in het land geweest te zijn en in een eenvoudige middenklasse hotel zegt te slapen.
Vrouwen en kleding:
Vrouwen dienen zich bedekt te kleden, d.w.z. het liefst bovenkleding met lange mouwen en zonder laag ingesneden hals en een rok of broek tot op de kuit. In grote steden als Rabat, Casablanca, Tanger en Marrakech hoef je het minder nauw te nemen. Vrouwen met lang blond haar zullen met een hoofddoek om aanzienlijk minder ongewenste aandacht krijgen dan zonder. Alleen in Agadir en andere grotere badplaatsen kun je minder bedekt gekleed gaan. Zwemmen in een badpak of bikini kan daar wel, maar je kunt er niet in over straat. Mannen kunnen wel in een korte broek lopen (men vindt het gek maar niet onbeschaamd), een ontbloot bovenlijf gaat te ver.
Bouwkunst:
De centrale plek voor het gebed in de islam is de moskee waar de gelovigen vooral op vrijdag gezamenlijk bidden en naar preken luisteren. In Marokko zijn deze godshuizen voor niet-gelovigen zelden toegankelijk. De opbouw en inrichting van de moskee volgt een vast grondpatroon, gebaseerd op het huis van de profeet in Mekka. Aan de buitenkant is de minaret het meest opvallende element van de moskee. Vanaf deze toren wordt opgeroepen tot het gebed. In Marokko staat de vierkante minaret van de achthonderd jaar oude Koutoubia moskee model voor veel minaretten, waaronder die van de moderne Hassan II moskee. De belangrijkste religieuze gebouwen die wel toegankelijk zijn voor niet-gelovigen zijn de koranscholen of medersa's (ook wel medressa's). In deze vaak fraai bewerkte gebouwen is vanaf de komst van de islam theologie en islamitisch recht bestudeerd. De mooiste voorbeelden van deze medressa's stammen uit de Merinidische tijd. Marrakech, Meknes en vooral Fes huisvesten de belangrijkste van deze scholen. Heel kenmerkend voor alle gebouwen in Marokko zijn de bijzonder kleine ramen en deuren, het gevolg van de extreme hitte en kou en de noodzaak tot verdediging. In grote delen van het land had de agadir een centrale functie voor een dorp. De agadir is een, meestal vierkante, burcht met dikke muren en schietgaten, die dienst deed als versterkte opslagplaats van graan, wapens en kostbaarheden, als stallen voor het vee en in tijden van nood als toevluchtsoord voor de dorpelingen. Vaak is de agadir ook een marabout, een graf van een heilige. De spirituele bescherming komt natuurlijk goed van pas. Het meest opvallende gebouw op het platteland van de bergen en Zuid-Marokko is de ksar (meervoud: ksour), een rechthoekige, lemen burcht, met kantelen en verdedigingstorens op de hoeken. Er zijn ksour bekend die tot honderd families, dus meer dan duizend mensen herbergden. Vaak zien we in dit verband ook het woord 'kasbah' verschijnen. 'Kasbah' is eigenlijk de verzamelnaam van alle vormen van versterkte woonsteden die je in Marokko ziet.
Kunst en kunstnijverheid:
De islam heeft beeldende kunst in westerse zin, zoals de schilder- en tekenkunst en beeldhouwkunst, zo goed als onmogelijk gemaakt door het verbod op de afbeelding van mensen en dieren. Alleen in de literatuur zien we een aanzienlijke mate van vrijheid. De creativiteit heeft zich vooral ontplooid in de versiering van gebouwen en huishoudelijke voorwerpen. In de verfraaiing van alledaagse gebruiksvoorwerpen, zoals vaatwerk, sieraden, meubels en tapijten, behoort Marokko tot de meest opzienbarende landen ter wereld. In heel Afrika is er geen land waar zo'n levendige traditie van kunstnijverheid bestaat! Het bewonderen van tapijten, sieraden, aardewerk en bewerkt leer en van de werkplaatsen waar deze voorwerpen worden vervaardigd, behoort tot de genietingen van een bezoek aan Marokko.
Markten, dans, muziek en vertelkunst:
Het dagelijks leven in Marokko wordt opgevrolijkt en onderbroken door weekmarkten. Veel weekmarkten worden gehouden in plaatsjes aan de voet van gebergten om de Berbers in de bergen de kans te geven hun eigen producten te verkopen en kleding en industriële goederen te kopen. Vaak zijn dat de plekken waar je mensen tegenkomt in traditionele kostuums. Feesten worden opgeluisterd door rondedansen waarbij vrouwen en mannen aparte kringen vormen. De dansmuziek is een eentonige herhaling van eenvoudige melodieën, vaak in de vorm van vraag en antwoord, waarbij de kring herhaalt wat de voorzanger zingt. Ondertussen wordt de intensiteit van de muziek wel gestaag opgevoerd door versterking van het volume of een geleidelijke versnelling van het ritme. Gaandeweg gaan de dansers geheel op in de muziek en vormen van trance zijn niet ongebruikelijk.
Opwindend om te zien zijn de voorstellingen van de gnaoua, veelal dansers die begeleid op grote trommels acrobateske dansen uitvoeren. Ze zijn te zien op het Jmaa el-Fna plein in Marrakech en op feesten in de zuidelijke oases. Verhalenvertellers gaan in dorpen en steden van plein tot plein waar ze spannende of komische verhalen vertellen. Vaker dan de regelrechte vertelling komt het gezongen verhaal voor waarbij de kunstenaar zichzelf begeleidt op een snaarinstrument, vergelijkbaar met de middeleeuwse minstreel.
Islamitische feestdagen:
Omdat de islamitische kalender gebaseerd is op de waarneming van de maan, vallen die feesten ieder jaar op een andere dag. De ramadan (de vastenmaand) kan hinderlijk voor toeristen zijn, veel restaurants zijn dicht; eten, drinken en roken in het openbaar wordt niet op prijs gesteld. Voor toeristen wordt wel gekookt en gezorgd. Het spreekt vanzelf dat men de mensen niet de ogen moet uitsteken door vlak voor hun neus te eten.
Onveranderlijke feestdagen:
1 januari: Nieuwjaarsdag, 11 januari: Manifest van de Onafhankelijkheid, 3 maart: Troonfeest; het belangrijkste burgerlijke feest in Marokko. Het wordt opgevrolijkt met vuurwerk, zang, dans en parades, 1 mei: Dag van de Arbeid, 23 mei: Nationale Feestdag, 9 juli: verjaardag van Hassan II, 30 juli: Kroningsfeest van Koning Mohamed VI, 14 augustus: Dag van de Territoriale Integratie van de Westelijke Sahara, 20 augustus: Herdenking van de Vredesmars, 6 november: Herdenking van de Groene Mars in de Westelijke Sahara, 18 november: Onafhankelijkheidsdag.
Andere belangrijke dagen zijn Premier Moharem, en Mouloud (20 maart), de verjaardag van de profeet Mohammed.
Algemeen:
Besef voortdurend dat je als gast in een land verblijft waar men nu eenmaal andere omgangsvormen kent. Dat is niet afwijkend, jij gedraagt je afwijkend.